Tekst: lek. med. Bartosz Ćwiąkała

Podczas chodzenia i biegu stopa przenosi obciążenia dynamiczne kilkukrotnie przekraczające ciężar jej właściciela. W przypadku współistnienia dodatkowych szkodliwych czynników, np. zbyt szybkiego zwiększania intensywności ćwiczeń, braku okresów regeneracji, nadwagi i nieprawidłowego obuwia, stopy mogą się zbuntować. Nierzadko tak skutecznie, że na długi czas zapomnimy o kolarskim treningu i z grymasem bólu podrepczemy do ortopedy. Stopy są ogniwem tzw. łańcucha kinematycznego, który tworzą wzajemnie zależne, połączone stawami elementy układu ruchu. Skutkuje to tym, że zaburzenia funkcji stopy mogą stać się punktem wyjścia dla dolegliwości w innych częściach ciała, np. w obrębie kręgosłupa. Z tego powodu tak ważne jest rozpoznanie i korekta zaburzeń architektury stopy, m.in. płaskostopia, oraz dbałość o dobrą kondycję stóp.

Najczęstsze schorzenia przeciążeniowe stóp

Zespół kanału stępu

Kanał stępu to wąska przestrzeń ograniczona elementami kostnymi i włóknistymi, zlokalizowana za kostką przyśrodkową. Tuż obok siebie przebiega tu kilka ścięgien oraz naczynia krwionośne i nerw piszczelowy, zaopatrujące tylną i podeszwową część stopy. Trudne warunki anatomiczne powodują, że dość łatwo dochodzi tu do ucisku nerwu i naczyń, co skutkuje zespołem dokuczliwych objawów. Dominuje piekący ból podeszwowej powierzchni stopy, który nasila się w trakcie aktywności fizycznej i łagodnieje w spoczynku. W zaawansowanych przypadkach mogą też jednak występować bóle spoczynkowe, np. w nocy, zaburzenia czucia i niedowład mięśni. Zespołowi kanału stępu sprzyja zwiększenie obciążeń stóp wskutek intensyfikacji treningu, nadwaga, zbyt ciasne, zdeformowane i niestabilne obuwie, a także płaskostopie i niewydolność żylna podudzi. Zespół kanału stępu i towarzysząca mu neuropatia nerwu piszczelowego mogą też być powikłaniem przebytego złamania w zakresie stawu skokowego. Ostateczne rozpoznanie przynosi zwykle badanie przewodnictwa nerwowego (EMG). Leczenie polega głównie na ograniczeniu czynników ryzyka, zmniejszeniu obciążeń, fizykoterapii, okresowym stosowaniu leków przeciwbólowych. Leczenie operacyjne jest ostatecznością.

Zapalenie rozcięgna

Rozcięgno podeszwowe jest silnym, włóknistym pasmem, łączącym kość piętową i przodostopie. Pełni kluczową funkcję mechaniczną, przenosząc duże siły związane z aktywnością fizyczną i zapewniając stabilność stopy podczas ruchu. Zapalenie rozcięgna podeszwowego jest bardzo częstą przyczyną bólu stopy. U kolarzy problemu nie przysparza zwykle jazda na rowerze, ale dołączenie do treningu biegania, szczególnie jeśli przeciążenia nasila współistniejąca nadwaga lub nieprawidłowe wysklepienie stóp. Dolegliwości lokalizują się zazwyczaj w okolicy przyczepu rozcięgna do kości piętowej i są szczególnie nasilone na początku aktywności ruchowej. W trakcie wysiłku często ulegają złagodzeniu. Przewlekłe przeciążenia rozcięgna sprzyjają powstawaniu zwapnień jego przyczepów na guzowatości kości piętowej. Te widoczne niekiedy na zdjęciach rentgenowskich wyrośla kostne są potocznie nazywane ostrogami piętowymi. Natężenie bólu może znacznie utrudniać stanie i chodzenie, a kilkumiesięczny czas trwania dolegliwości nie jest rzadkością. Leczenie operacyjne w zdecydowanej większości przypadków nie jest konieczne. W pierwszej kolejności należy ograniczyć czynniki ryzyka (są podobne jak w zespole kanału stępu). Pomocne może być użycie silikonowej wkładki pod piętę, która równomiernie rozłoży obciążenie, i unikanie chodzenia w butach na płaskiej podeszwie. Niewielki obcas bardziej dociąży przodostopie, dając odetchnąć bolesnej pięcie. Korzystnie działa fizykoterapia.

Choroba Mortona

Przeszywający ból przy każdym kroku i pieczenie przodostopia są głównymi objawami choroby Mortona (lub inaczej metatarsalgii Mortona). Przyczyną choroby są przeciążenia mechaniczne, zbyt ciasne obuwie i wrodzone zaburzenia budowy stopy, powodujące uszkodzenie nerwów międzypalcowych stopy. W większości przypadków schorzenie dotyczy nerwu przebiegającego między głowami III i IV kości śródstopia (okolice nasady palca III i IV). Przewlekły stan zapalny nerwu może doprowadzić do powstania w tym miejscu guzkowatej struktury zwanej nerwiakiem, niekiedy widocznej w badaniu USG stopy. W takim przypadku, gdy nieskuteczne jest odciążenie, leki przeciwzapalne i wkładki ortopedyczne, konieczny może być zabieg chirurgiczny.